Sen no sen 先の先: is judo tóch agressief?

Sen 先 is een lastig kanji om te vertalen. We kennen het van sensei (先生) en het betekent dan 'vooropgaan'. Als we het hebben over een senpai (先輩) in de dojo, is dat een senior-judoka. Ik schreef daar eerder dit jaar over.

Hoe moeten we dan sen vertalen als het gaat over het 'initiatief'?

Want we kennen in het judo drie momenten van 'initiatief' die we met 'sen' aanduiden:

• go no sen (後の先) (ook wel ato no sen genoemd)
• sen no sen (先の先)
• sensen no sen (先先の先)

Wat betekenen die woorden?

Go no sen

wat wil jij nou?

Go no sen kennen we in het judo het beste. We hebben er zelfs een kata van. We vertalen dat gewoonlijk met: "het verlate initiatief." Uke valt aan, tori reageert met zijn aanval. We vinden dat echt judo (en aikido) want tori is nooit de agressor. Judo is dan echte zelfverdediging. We willen liever niet dat judo een 'aanvalssport' wordt, zodat je je er kwade bedoelingen mee kunt hebben. Bij aikido is daarom de aanvaller altijd de uke die een lesje moet krijgen in 'liefde'. Hij moet geworpen worden zodat hij leert dat aanvallen slecht is. Foei. In het nage no kata hebben we dezelfde idee. Uke valt aan (bijvoorbeeld met een slag in kata seoi nage en uki goshi) en wordt dan 'gestraft'. Dat is allemaal duidelijk go no sen.

Is uke in die gevallen dan sen no sen, omdat hij het initiatief neemt voordat tori het neemt? En is uke bij go no sen dan niet veel te passief om een echte goede waakzame judoka te zijn? Is het verschil tussen go no sen en sen no sen dan actief versus passief?

Sen is alleen het beginnen

Het kanji sen 先 is dan van betekenis. Want we vertalen dat graag met initiatief, maar dat is het eigenlijk niet. Wat het wel is, is dus heel moeilijk. Want sen no sen is eigenlijk letterlijk 'eerder dan eerst'. Het is een woord van volgorde, puur tijdsmatig gedacht. Helemaal niet met een intentie die in het initiatief wordt bedoeld. Al is het woord 'initiatief' taalkundig wel juist hoor. Initium in het Latijn betekent ook alleen maar 'begin' en niks meer. Maar goed, onze taal maakt er meer van en dan kom je ook op een soort 'bedoeling' bij 'initiatief'. Wat het dus niet is...

Het hele spel rond sen is alleen een kwestie van volgorde dus. 

Go no sen is dan helder. Go 後 is: nadat, als tweede. Go no sen is dan: "het begin nadat". 

Sen no sen is dan "het begin voor het begin"

En sen sen no sen dan? "Het begin voor het begin voor het begin"? Jep.

Strategie

Nu moeten we de strategie verhelderen. En daarvoor moeten we ook een beetje aikido kennen, en schaak.

Sen is niet alleen een fysiek verhaal. Het is in de eerste plaats mentaal. En het heeft te maken met het kunnen oog-lezen. Je oog neemt een aantal zogenaamd onbewuste dingen waar. 

• Allereerst: het oog van de tegenstander. Japanners kijken niet voor niets door een soort half-gesloten ogen in het gevecht want als de partner de oogbewegingen waarneemt, ziet hij de bedoelingen. Het oog is de poort naar de ziel, zegt de oosterling. 
• Na de ogen ziet hij het lichaam bewegen met de ogen. Wij kennen allemaal de werprichting die ook de blikrichting moet zijn. Waarom? Als we werpen in een andere richting dan we kijken, zijn we ook het richtingsgevoel bijna kwijt. Dus: ogen zijn als de koplampen van een oude Citroën DS die met de bocht meedraaiden. Ogen en beweging zijn verwant. 
• In de beweging wordt de houding gevormd. Is die defensief? Rechtop? Gedraaid? Waarnemen...
• En als laatste maar niet onbelangrijke, ziet het oog de afstand tot de ander (ma-ai) en ook daarin ligt besloten of de beide judoka elkaar zullen aanvallen of niet.

Sen no sen is dan: je oog heeft iets waargenomen wat nog geen concrete aanval was, maar alleen een oogopslag of lichte beweging. En daarop 'begint' tori dan. Een reactie op een mentale aanval als het ware.

Sen sen no sen is dan schaken. Een reactie op een aanval die nog niet waarneembaar was, maar die wel geboren was in het brein van uke voordat hij de eerste signalen af gaf. En dus schaken. Drie zetten vooruit denken. Uit het patroon van wie uke is, al aan voelen komen dat er over twee seconden wel een linkse uchi-mata zal komen. En dan wellicht een 'pion offeren' door een voorzet te geven voor die linkse uchi-mata terwijl je zelf al weet hoe je die gaat counteren...  dat is beginnen voor het begin van het begin. Drie stappen vooruit beginnen dus. Alleen voor gevorderden.

Judo is niet agressief dus

Nee judo is dus niet agressief. Helemaal niet. Aikido ook niet en de andere 'do' vormen ook niet. Principieel begin je nooit zelf. Sen = beginnen. Judo is altijd reagerend. Maar wél super alert en actief. Gedachten lezend. Heel knap om zo te kunnen werken. Strategisch. Toepasbaar op de mat, het schaakbord, en het alledaagse leven. Sen...