Mitesco: Kakemono 掛物

In veel Japanse interieurs zie je een kakemono 掛物, letterlijk een 'hangend voorwerp' in het Japans. Nu is dat een understatement voor de kunstwerken die het vaak zijn, en bovendien zijn deze voorwerpen meestal een hangende 'rol' (kakejiku 掛軸) waarop afbeeldingen uit de natuur zijn geschilderd, of kalligrafieën - wat ook niet zomaar wat tekens onder elkaar zijn, maar een 'weg'. Shodō 書道 noemen de Japanners het: 'de weg van het schrijven'. (Als ik nog eens langer naar Japan ga, zou ik dáár wel eens een cursus in willen volgen!)

eigen kakemono bij mijn dojo

Ook in de traditionele dojo kunnen deze kakemono aanwezig zijn. Toch mag men vragen stellen bij de noodzaak van deze 'rollen' aan de wand. Want zomaar een rol ophangen met Japanse tekens is niet wat een Japanner zal doen en dan kan het in een dojo net zo 'fake' zijn als het maken van een torii 鳥居 aan de wand. Een torii is normaal een soort poort (letterlijk: een 'plekje voor de vogels') die bij een Shinto-heiligdom het heilige van het profane afscheidt. Zoals ik ze in Tokyo overal gezien heb, al reden er soms ook gewoon auto's onderdoor (foto onderaan).
Een beetje Japans doen door Nederlanders, maar zonder oog voor de betekenis, is lege versiering. Om die reden moeten mijns inziens Westerlingen die niks snappen van Boeddhisme, geen Boeddha-beeldjes in een dojo of woonkamer zetten, alsof dat alleen 'voor de gezelligheid' is. Een katholiek Maria-beeld hoort niet in de kroeg als ornament, en een Japanse religieus beeldje niet in een westerse dojo als men daar alleen judo doet zonder religieuze bedoelingen.

Tokyo National Museum

Een kakemono zou eigenlijk een soort 'ikoon' moeten zijn. Een ikoon in de Griekse of Russische traditie is een schilderij van iets heiligs, of een heilige persoon. Maar het is niet zomaar een goed schilderij, maar een afbeelding met een beleving, die biddend en mediterend wordt opgebracht volgens nauwkeurig vastgestelde procedés. Een ikonenschilder moet leven wat hij maakt. Zo is ook een kakemono in een dojo met Japanse kanji er op niet zomaar een leuk dingetje, maar zou een uitdrukking moeten zijn van een spirit - in het geval van judo: de geest van het judo moeten belichamen. En degene die het maakt, zou daar ook zelf iets bij moeten voelen. Of het nu is om de sensei te eren, of omdat hij zelf de judoprincipes een warm hart toedraagt. En dan kalligrafie volgens de 'regels' der kunst. De weg van het schrijven is een ritueel...

In het Tokyo National Museum zag ik schitterende rollen, waarvan je voelde dat degene die ze gemaakt had, wél de beleving had van een doorleefde eenheid met de natuur die hij weergaf. Dan gaat zo'n kunstwerk leven als het ware. In de bovenzaal waar ik in Tokyo 'thee dronk' hing er ook een. Dat hoort zo, en daar is zelfs nauw bepaald in welk seizoen er wat hangt, en soms ook verband houdend met de waardigheid van de gasten.

Met die achtergrond kan het mooi zijn om in een dojo de kanji 柔道 jūdō op te hangen, of de twee principes seiryoku zenyo 精力善用 en jita kyoei 自他共栄 - maar alleen als de maker of ontvanger dat echt wat zegt voor de praktijk van zijn dojo. Een rechtgeaarde Japanner zal echter nooit deze principes op een gedrukte poster in een wissellijstje doen. Dat is een kwestie van aanvoelen, en zonder de echtheid, wordt ook een mooie poster in een dojo toch een leeg 'hangend ding'.

Nu moet ik wel zeggen dat de Japanners er zelf dus ook wat van kunnen. Mijn recente Japanreis heeft me ook illusies armer gemaakt. Er zijn zeker traditionele Japanners, maar ik heb er maar weinigen de rituele buigingen zien maken bij het passeren van een torii. De taxichauffeurs die onder de poort op onderstaande foto doorrijden, buigen echt niet omdat ze een grote Boeddhistische tempel naderen. Sowieso, een drukke verkeersweg onder een heilige poort? Japan gaat ons soms voor in een lege culturele religie en dito rituelen. Het heeft ook daar soms de diepgang van een velletje rijstpapier. Desondanks is het interessant genoeg om de wortels en betekenis van alles op te zoeken, en daarom heb ik naast de deur naar mijn huisdojo dus een mooie Japanse scroll. Niet in Tokyo gekocht voor veel te veel geld, maar gewoon op een veiling in België. Ik hoop dat de maker er bij heeft gevoeld wat ik er bij denk...