Shihan, sensei en andere titels

28-10-2015

Toen ik in de Kodokan rondliep, was het weinige dat ik kon verstaan dat men op Wereldjudodag niet zomaar sprak over de verjaardag van Kanō Jigorō (嘉納 治五郎) en al helemaal niet van 'Jigorō' of zo, hem niet Sensei (先生) noemden, of Ōsensei, maar... Shihan (師範)

Het is typisch voor het Kodokan judo dat men over de stichter spreekt als Kano-shihan of  Kano Jigoro shihan

Maar wat betekent die titel nu eigenlijk? 

Shihan is in strikte zin gewoon een woord voor 'leraar', maar zoals ik het begrijp wordt het woord eigenlijk alleen gebruikt voor uitzonderlijke, voorbeeldige leraren. 

• Shi 師 = leraar, meester
• Han 範 = voorbeeld, model

afbeelding: Kodokan Judo Institute

Sensei (先生) wordt ook gebruikt als woord voor 'leraar', maar dat is gewoner. Het zegt meer over de plaats waar hij staat ("hij staat voorop") dan zijn kwaliteiten. En sensei gebruikt men ook voor personen die niet per se les geven, maar wel vooraan staan.

Om het allemaal nog wat ingewikkelder te maken, kennen de Japanners nog een term voor 'leraar' en dat is Kyôshi (教師). Het laatste kanji is uiteraard hetzelfde als in shihan maar kyô 教 wordt volgens mijn lexicon ook nogal gebruikt in kerkelijk-religieuze context. Hoe dan ook, ook kyôshi is 'leraar'. Met deze kanji welteverstaan... want de verwarring kan soms compleet worden, let maar op.

Andere krijgstitels

Het judo is verder redelijk bescheiden in de omgang met bombastische titels. Ōsensei is voorbehouden aan Aikido-stichter Morihei Ueshiba, maar al strooit men daar wel met de titel shihan, voor de hogere danhouders dan. Dat doet men bij judo niet zo snel.

Maar andere krijgskunsten hebben weer hun hele eigen titelatuur. De Dai Nippon Butokukai stelde in 1902 een systeem op wat door velen nog wordt gebruikt en ook door allerlei lieden in het Westen gretig wordt toegepast in de eigen dojo. Het systeem was de Shôgô (称号, letterlijk: titel, kwalificatie)   

1) Renshi (錬士)

Ren 錬 is trainen, zoals ik al eens eerder heb gezegd: technisch-repetitief.

Shi 士 is: een meneer, of officier of Samurai. Let op: dit shi is niet het shi (師) van shihan zoals boven. Dit is het shi van bushi (武士, strijder, samurai), en shikan (士官, officier).

2) Kyôshi (教士)

Kyô 教 zagen we al boven. Het betekent: een gevorderder leraar. Hogere rang als het ware,

3) Hanshi (範士) 

Een term die ik nog wel eens tegenkom bij mensen die zichzelf erg goed vinden in de Martial Arts. Het woord 'Hanshi/grootmeester' wordt met name in de VS behoorlijk commercieel uitgebuit, ook bij de typische McDojo's. Maar het betekent eigenlijk gewoon: een model-leraar. We zagen het kanji Han (範, voorbeeld, model) al bij het woord shihan. Maar let op: hanshi en shihan worden in westerse letters wel hetzelfde geschreven, maar zijn het dus niet qua kanji!

Tsja, wat moeten we met alle titelatuur? 

Voor mij is het allemaal heel betrekkelijk als westerling en Nederlander.  Onze oosterburen zijn ook wat gevoeliger voor titelatuur, maar mijn sensei wordt alleen bij de rei zo genoemd en verder bij de voornaam. Er zijn judoka die denken dat ik een soort sensei ben omdat ik misschien leuke stukjes kan schrijven maar ik wil maar één woordje achter mijn naam als het dan zo moet zijn... en dat is: 

San (さん) Gewoon iets als 'meneer'. Mister in het Engels. Mitesco-san. Ik ben geen leraar, laat staan grootmeester. Uiteindelijk zijn we allemaal leerlingen hè...