Shu ha ri is een fundamenteel patroon wat zelfs in de middeleeuwen gebruikt werd in het gildewezen, en wat in zekere zin nog steeds de basis is van een academische carrière, met de bijbehorende titelatuur. Dit is echter de Japanse traditie, waar het echt bij alle wegen wordt gebruikt, van budo tot chado tot shodo tot shogi tot noh. Ontwikkeling in fasen.
Shu 守 (“bewaren”) is de fase van de leerling die traint of werkt onder een meester. Dat betekent dat de leerling trouw reproduceert wat hij leert, technieken nadoet, reeksen overnames of combinaties, of zelfs kata als grammaticales, stapje voor stapje, puntje voor puntje, repeteert. Geen discussies, gewoon doen. Het is zoals een middelbare school, of de propedeuse-fase in een MBO/HBO-opleiding, of zelfs nog wel een bachelor-periode. In academische termen: toetsen bestaan nog vaak uit reproductie, met weinig of geen eigen abstracties, het is puur het kennen of iets kunnen toepassen van het geleerde.
In deze fase is de kwaliteit van de leraar van enorm belang. Slecht aangeleerd, is slecht gekopieerd en dus chaos naderhand, en dat werkt door in latere fases. Het is om die reden ook niet juist om te denken dat judolessen voor witte en gele banden wel even door een soort senpai kunnen worden gegeven. Elke les moet worden gegeven door een echt goede leraar, anders werkt het kopieergedrag van de leerling later tegen de kunst. (Ik heb wel eens judolessen gezien die voor de beginners met speelse namen 'leuke' worpjes deden, bijvoorbeeld tai otoshi als een struikelworp over een 'tuinhekje'. Zonder balansverstoring uit de armen en het werpen met je lichaam tai otoshi aanleren als beenworp, betekent echter wel dat een judoka later die hele worp opnieuw moet leren en krijg het er dan nog maar eens uit...)
Ha 破 (“breken, verscheuren”) is de fase waarin de student zoveel weet dat hij meer zijn eigen weg kan gaan. Een gezel, een 'doctorandus' in academische termen. Hij doet nu meer dan reproduceren, maar gaat ook experimenteren. Dieper begrip en abstracties maken dat mogelijk. Men vergelijkt het wel eens met 'puberen', maar ik vind dat niet een goed beeld. Want als de leerling bij zijn experimenten in verzet komt tegen de sensei, moet deze hem net zo wegsturen als een professor aan een universiteit een student die in zijn afstudeerscriptie weliswaar blijk geeft van zelfstandig academisch denken, maar geen verdere begeleiding wenst. Of de promovendus die geen hoogleraar nodig denkt te hebben voor zijn dissertatie. Toch is het zo dat in de ha-fase de judoka/student moet laten zien over zelfstandigheid te beschikken. Het kan in judotermen wellicht vergeleken worden met een danexamen, maar dan wel een bovengemiddeld goed examen. Dan moet het kata 'leven' en niet een trouwe kopie van de Kodokan-dvd. Dan moet het eigen werkstuk getuigen van inzicht in bewegen en judo-gevoel, en de interactie met uke een echt samenspel wat méér is dan alleen 1000 mat-uren.
Ri 離 (“verwijdering, scheiding”) is de echte meester-fase. Anders dan in het gewone ambacht, is dat binnen de gevechtskunsten een meer zeldzame hoogte. Bij academische graden is de doctorstitel of een Habilitationsschrift (tweede promotieonderzoek) zoals de Duitsers eisen voor men professor mag worden, een bewijs van zelfstandig wetenschappelijk denken, en het kunnen bedenken van iets nieuws, een eigen these of patent. Dat is bij gewone wetenschap iets gemakkelijker dan bij iets als judo. Een judoka vindt niets nieuws uit, hooguit kan men verwachten dat een 'grootmeester' zo totaal en geheel 'judo' is, dat zijn aanvoelen en beleven uitstijgt boven wat zijn eigen grootste leraren hebben bijgebracht. Net als bij een universiteitscarrière is zo'n grootmeestersgraad overigens ook onder meerdere excellente professoren behaald. Je moet 'meer van de wereld' hebben gezien, in judotermen: véél meer dan je eigen vaderland en Japan. Wellicht dat zelfs het hebben van een kohaku obi op zich nog geen teken van ri is. Velen die een zesde dan of hoger hebben, zijn nog steeds niet echt origineel in hun judo, of weten zelfs dan simpelweg nog veel te weinig van de diepere lagen van het judo, al zijn ze technisch misschien nog zo briljant. Een ware meester is veelzijdig op alle terreinen van de kunst...
De werkelijkheid
De meeste judoka blijven eenvouding in de shu-fase. Het vreemde is, dat judoka in het westen meer moeite lijken te hebben met de shu-fase, omdat wij van nature veel eigengereider en creatiever zijn en dús niet als een Japanner één op één (willen) kopiëren. Wij willen meteen weten waarom en stellen vragen, wat niet een beginnershouding is in Japanse gevechtskunsten. Daar is het meer zoals Bruce Lee leert: "don't think, féél!" Een Japanner heeft na de reproductiefase soms meer moeite met de ha- en zeker de ri-fase. Uit eerbied voor de edelmoedige voorlopers, wil/kan men geen eigen wegen gaan. Dat verklaart een hoge trainingsintensiteit, maar zeldzamer eigen wegen, en een meer nederige houding ook als men een hele hoge dangraad heeft. Westerlingen kunnen sneller loskomen van de eerste leerjaren, maar uiteraard ook vaak te snel en zonder de ijzeren trainingsdiscipline. Ook in wetenschappelijke kringen is de gemakszucht van de Nederlander groter dan zijn tomeloze ijver, en op de mat gaat dat gelijk op, maar we weten het wel snel beter dan de rest, en eerbied voor een leermeester is wat minder nodig, denken we. Al zijn er in de geschiedenis van het judo voldoende voorbeelden bekend van Japanners die na allerlei ruzies met Kodokan of Butokukai-officials ook gewoon in een ander land hun eigen lijn uitzetten, waaraan we in Europa overigens een aantal excellente (eigenwijze) sensei te danken hebben gehad, zoals Hirano, Michigami en Abbe Kenshiro. Ja, die mannen waren ri in hun judo... Slechts een enkeling bereikt hun niveau.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten