Seiza 正座

Seiza 正座 zien wij als judoka als een vorm van knielen. Zo voelt het natuurlijk ook. Maar dat betekent het niet. 正座 betekent 'correct' (正) en 'zitten' (座). Om het dan ook Kneeling Posture te noemen zoals veel budowebsites doen, is gewoon niet juist. Het heeft met knielen niet veel te maken.

Als wij naar een Japans restaurant gaan, zitten we lekker aan tafeltjes. Toen ik in Tokyo was, ben ik ook twee keer naar een echt traditioneel restaurant gegaan, waar ik als westerling aan een laag tafeltje mocht zitten in een soort 'zitkuil'. Erg vriendelijk want ik denk dat ik anders nu nog last van mijn kuiten had gehad. Maar de echte Japanners zaten in dat restaurant in andere ruimtes, op tatami, gewoon in seiza gezeten. Lekker comfortabel, als het het gewend bent of er het lijf voor hebt...
Als wij dat moeten doen, vallen onze gevouwen benen al snel in slaap en dan hoeven we ook niet meer te genieten van een lange maaltijd met allemaal heerlijke gerechtjes, of een lange thee-ceremonie. De De 'weg van de thee' (sadō of chadō (茶道) die ik in Tokyo bewandelde, was ook in seiza, maar gelukkig nét kort genoeg om daarna mijn benen nog te kunnen gebruiken. Daar leerde ik ook 'zittend bewegen', door de Nijiri·guchi 躙り口 heen, ritueel schuivend, anders dan de bekendere shikkō (膝行) in aikido en sommige judo-kata, waarbij men gaat bewegen in seiza.

Seiza, etiquette en wapens

Waarom doen we zo moeilijk? In Japan kunnen ze toch ook gewoon een Ikea openen en de kamers wat moderner inrichten met leuke zitbanken en stoelen? Is seiza iets anders dan een rare Aziatische culturele gewoonte?

In Japan is deze methode van zitten altijd onderdeel geweest van de juiste etiquette en rei. Het is een manier van respect tonen, discipline ontwikkelen en geest en lichaam trainen. Respectvol omgaan met je zithouding, toont waardering voor de weg, je sensei en mede-judoka (of wat dan ook). Het is de overwinning van geest over ego, de betekenis van de ander erkennen, in de groep en voor jezelf. Alleen lastig om lang op die manier respect te tonen zonder te denken aan die pijnlijke en slapende benen...onze bloedvaten zijn er niet voor gemaakt lijkt het, wij knijpen de circulatie af als we lang zo zitten.

Seiza en de juiste etiquette dienden echter in de feodale tijden een ander doel. Zoals we de laatste weken vaker zeiden, zijn de traditionele Japanse wegen ontstaan in een gewapende maatschappij die ook in de moderne Japanse huishoudens ver weg is als men in seiza op tatami zit te dineren. De afstand en positie werd echter voorheen bepaald door de aanwezigheid van de wapens en de alertheid om je te kunnen verdedigen bepaalde waar je zat in de kamer, bij de deur of het venster. Zoals de dojo traditioneel wordt ingericht, weerspiegelt dat nog. Hoe je dus zat, je handen hield, hoe je boog, werd allemaal ingegeven door strategie. Vechters konden dan ook in seiza altijd hun wapens pakken en meteen de verdediging starten. Seiza was niet alleen een manier van zitten, maar ook een positie van alertheid. Dit is door de jaren allemaal verdwenen...

Hoe moeten we seiza zitten?

Hoe moeten we dan nu zitten in seiza? Ik kan daar zelf een hoop over bedenken, maar Eli Steenput, en Belgische gevechtskunstenaar en budo-deskundige heeft dat al veel beter gedaan dan ik. Dus hieronder zijn beschrijving die ik vond in Hajime-magazine uit 1998:

Voor een juiste seiza is het van het allergrootste belang dat de rug recht is en de nek goed gestrekt. Seiza is een sociale, beleefde, bijna onderdanige houding. Een agressieve seiza is dan ook een tegenstrijdigheid. Woeste gezichten trekken in seiza is een uitvinding van Hollywood, in het oude Japan zou dit leiden tot een snelle onthoofding.

Welke knie eerst

Om in seiza te gaan zitten stap je iets naar achter met de linkervoet, en plaats de linkerknie op de grond (de tenen zijn geplooid). In Aikido en andere op het zwaard gebaseerde krijgskunsten staat men meestal recht met de rechtervoet eerst, en plaatst men eerst de linkerknie op de grond. Dit demonstreert behoedzaamheid, omdat men het zwaard op de linker heup draagt, en het trekt met de rechterhand, kan men sneller reageren als men de linkerknie eerst op de grond plaats, de linkerhand eerst op de mat plaatst bij het groeten, enz.

Als men echter wil tonen dat men vreedzame bedoelingen heeft, zal men de rechterknie eerst op de grond plaatsen. Dit ziet men bijvoorbeeld in kyudo, het ceremonieel boogschieten, waar men met de linkervoet eerst rechtkomt en op de rechterknie eerst gaat zitten. Dit hoewel in warihiza, de geknielde stand voor schieten op het slagveld, de linkerknie op de grond is. De reden hiervoor is dat de ceremonies aan het keizerlijk hof vooral gericht waren op het beletten van een aanslag. Het zitten met de rechterknie op de grond maakt het moeilijker snel een schot in de richting van de kamiza af te vuren. In kyudo gaat men er van uit dat men enkel de seiza positie aanneemt en een zittende groet uitvoert als men zeer beleefd wil zijn, en niet als men aggressie verwacht. In sommige Aikido scholen plaatst men daarom ook de rechterknie eerst op de grond.

In vele stijlen plaatst men ook gewoon beide knieen tegelijk op de grond. In Yagyu Shinkage-ryu, Yagyu Seigo-ryu, noh theater, thee ceremonie en Shinto neemt men een half stapje achteruit met de linkervoet en zakt dan met beide knieen tegelijk naar de grond. Dit is ook de aangewezen methode als men een kimono zonder hakama draagt, tenzij men exhibitionistische neigingen heeft. Hierbij moeten we niet vergeten dat in vele battojutsu kata’s de linkervoet vooruit gezet wordt bij nukitsuke (het trekken van het zwaard), in het bijzonder in de Yagyu stijlen. In ongewapende stijlen zou het eigenlijk geen verschil maken welke knie men eerst op de mat zet.

Overlappen van de tenen

Plaats uw tweede knie op de grond, leg de tenen plat en ga zitten op de binnenkant van de voeten (tussen de hielen). De grote tenen raken elkaar of mogen lichtjes overlappen. Het hangt af van de omstandigheid en uw geslacht of de rechterteen over de linkerteen mag of omgekeerd, maar veel belang moet u daar niet aan hechten. Dit is de minst vermoeiende seiza. Het laten overlappen van de tenen kan de druk op de wreef van de voeten verminderen, maar kan anderszijds de knieen meer belasten. In iaido en andere gewapende stijlen waar men snel moet rechtkomen, zit men niet tussen de hielen. De enkels worden dichter bij elkaar gehouden, ongeveer zoals in kiza (seiza met de tenen in de mat geplooid), met de hielen onder het achterwerk, en de knieen meer recht vooruit gericht. Ideaal blijft er ook enige ruimte tussen de dijen en de kuiten. Dit is echter moeilijk lang vol te houden.

Soms ziet men mensen de voeten over mekaar leggen, maar dit is fout, het verbreekt het evenwicht en maakt het onmogelijk om de rug recht te houden. Bovendien kan in die positie een aanvaller u gemakkelijk klemzetten door op uw bovenste voet te gaan staan indien u ongewapend bent. Nog belangrijker, deze houding is zeer informeel, om niet te zeggen onbeleefd, boeren en chonin zitten zo, maar een samurai niet, zeker niet op formele gelegenheden (en training in de krijgskunsten in een zeer formele gelegenheid).

Afstand tussen de knieen

De knieen staan ongeveer 2 vuistbreedtes uit elkaar, voor vrouwen 1 vuistbreedte. Zorg dat uw knieen niet zo ver uiteen staan dat men u een stamp tussen de benen kan geven.

Positie van de handen

De handen liggen rustig op de bovenste helft van de dijen, de vingers zijn bijeen en iets naar binnen gedraaid. De schouders moeten absoluut ontspannen hangen, en mogen niet opgetrokken zijn. Zorg dat uw ellebogen niet uitsteken, hou ze tegen het lichaam, maar niet krampachtig. Plaats ook uw handen niet op uw knieen met de duimen naar buiten; iemand die naast u zit kan zo gemakkelijk een klem aanzetten (bv. Een aikido Sankyo).

Om recht te staan uit seiza is het belangrijkste ook weer dat u de rug en het hoofd rechtop houdt, en niet voorovergebogen en steunend op uw knieen of op de grond als een bejaarde rechtkruipt.

Let op de rechte rug en nek, bij het groeten en bij het rechtstaan of gaan zitten.

Probeer bij het gaan zitten of rechtkomen op dezelfde plaats te blijven. Sommigen zetten de voet een stap vooruit bij het rechtkomen of achteruit bij het neerzitten, met hanmi handachi als tussenpositie. Het nadeel hiervan is dat u bijna twee stappen vooruit komt bij het rechtstaan en twee stappen achteruit schuift bij het neerzitten. Spring niet recht en laat u ook niet neervallen, u moet gaan zitten “zoals de dauw zich zet op het gras” en rechtstaan “zoals mist opstijgt van een veld”.