Torificatie van het judo

Tori en uke zijn in het judo en het aikido de twee partners op de tatami. Wie is hij, die tori? Wikipedia zegt:

“Tori is degene die bij een oefening een techniek toepast, die door uke wordt ondergaan. Als zodanig speelt tori in verdedigingssporten als het ware de rol van verdediger. Bij een vechtsport als judo is tori de aanvaller die een techniek inzet en tracht uit te voeren.”

De eerste zin is natuurlijk juist. Tori past toe, uke neemt de techniek. Ja? Maar dan. Tori verdedigt gewoonlijk, maar in judo valt hij aan. O ja?

Het klopt niet, dat laatste. Niet zoals het zou moeten zijn althans. Als je kijkt naar het huidige judo, dan is het uiteraard wel waar. Judo is in de ban van tori’s aanval. Judo is: aanvallen door degene die werpt. Dat is het beeld. Judo is helemaal ‘getorificeerd’, dat wil zeggen: helemaal gefocust op de rol van de tori…

Tori (取り) is een term die afkomstig is van het Japanse woord toru/toreru (取る), wat betekent: nemen, opnemen, kiezen, krijgen. In het hedendaagse Japans wordt het woord vooral gebruikt voor economische termen, waar de tori ‘verdient’.

Als we echter preciezer kijken naar de rol van tori zoals het nu wordt beleefd, zien we waar het judo het spoor bijster geraakt is. Om te ontdekken van de ware rol van tori, moeten we naar het nage no kata, en naar het aikido.

1) Nage no kata

Als we de eerste techniek (uki otoshi) bekijken, dan zouden we nog in verwarring kunnen raken. Wie neemt er nu het initiatief? Zeker in de moderne Kodokan-versie is het bijna op basis van gelijktijdigheid. De tweede techniek (Kata seoi nage) laat echter geen misverstand bestaan. Ik heb wel eens aan een paar judoka ‘geleerd’ dat de aanval echter altijd wel degelijk van uke moet komen, in weerwil van moderne theorieën die uke passief maken. Ik vind steun voor mijn stelling bij Otaki en Draeger, ik vertaal:

“Het misverstaan van de rol van tori. De Stichter was sterk tegenstander van een agressief gebruik van het judo en legde altijd de nadruk op de juiste morele toepassing van het judo in de samenleving. Het ‘juiste moment’ om legitiem aan te vallen moet … zorgvuldig overeenkomen met een ethische praktijk. Tori moet geen agressor zijn, ongeacht hoe actief hij is in het kata; eerder antwoordt hij op een aanval (qua intentie en actie) op een verdedigende wijze. Hij vertegenwoordigt aldus wat men als ‘goed’ mag beschouwen, terwijl de actief-aanvallende uke de ‘slechterik’ speelt. Tori’s rol is volgens de stichter een oefening in riai, de correcte manier van uke’s kracht gebruiken bij het bewegen van tori’s lichaam, wanneer hij antwoordt als verdediging en zijn actie voltooit in een werptechniek tegen uke. In de ‘passieve’ theorie [wat betreft uke, M.] kan tori niet passief zijn, hij moet dan duidelijk de agressor zijn en op die manier weerspreekt hij de diepe wil van de stichter met betrekking tot de juiste toepassing van judo in de geciviliseerde samenleving." (Judo Formal Techniques, p. 79-80)

Kijk, dat is heldere taal! Jigoro Kano wist wat hij met judo bedoelde. Judo is nooit agressie, maar bouwen aan harmonie. De tori-rol is daarom altijd: nemen van wat uke geeft. De technieken in Nage no Kata waarbij uke aanvalt met een atemi (zoals kata seoi nage en uki goshi) zijn erg duidelijk, maar óók bij alle andere technieken moet dit zichtbaar zijn. Misschien alleen okuri ashi barai uitgezonderd… Het kata is echter wel een (ondergewaardeerde) leerschool van judo-principes! Wat in de randori kata geldt, zou ook in de randori moeten gelden! Het judo van kata en randori is één judo, alsjeblieft!

2) Aikido

Het aikido is nog veel principiëler. Het gaat in het aikido altijd om een techniek die beantwoordt aan een aanval van uke. In de beschrijving van de techniek wordt deze aanval ook betrokken. Een techniek als bijvoorbeeld tenchi nage (天地投げ) (de worp van hemel en aarde) wordt nooit zomaar als losse techniek beschreven, maar altijd met een ‘voorvoegsel’, de aanval/controle van uke. Bijvoorbeeld, dat uke beide handen/polsen wil aanvallen (ryote dori) of waarbij uke één pols vastgrijpt (katate dori) en daarbij zijn dan ook de voetposities van uke ten opzichte van tori, van eminent belang. Zodoende is deze worp in aikido ook ‘katatedori tenchi nage’… zie de demonstratie door Christian Tissier:

Welke judoka begrijpt dit? Dat elke beweging van uke van belang is om te bepalen welke techniek je toepast als tori? Welke judoka doet o soto gari, die verwant is qua beweging met tenchi nage, op deze manier? Eerder valt men als tori keihard aan, ongeacht welke pakking of beweging uke heeft. Sowieso is de verenging van aanvalsvormen in het judo tot de ene basis-kumikata een verarming, maar ook een vervlakking van de actieve rol van uke.

In het aikido is de rol van tori per se een verdedigende, de niet-agressieve. Degene die aanvalt moet leren (uke) en hij leert van zijn val, dat hij zachtmoediger, vreedzamer moet worden. Aikido is een leerschool van liefde en harmonie, en tori leert uke deze les, totdat ze aan het eind van de training eigenlijk alleen nog samen bewegen in volledige eenheid…

Judo volgens de intenties van Jigoro Kano zou niet anders mogen zijn. Omdat judo geen vechtsport is, maar een weg van ethiek en samen-leven. De liefde en harmonie van het aikido op het hogere plan van de samenleving gebracht…

Hoe anders

Hoe anders is de praktijk. Of het door de competitiegeest komt, waarbij tori per se een winnaar moet worden… ik weet het niet. Wat ik wél zie, is dat het judo helemaal in de ban van tori is geraakt. Torificatie noem ik dat. Uke is gewoon werpvlees. Wat hij leert, is niet duidelijk. Hij moet zich maar gewoon offeren aan tori die graag wil nemen en hem wil opvreten. Tori is de winner, uke is een loser. Niet vreemd dat judoka een hekel hebben aan ukemi, want het is gewoon een flutrol geworden, terwijl in oorsprong uke het meeste zou moeten leren, moreel en praktisch tenminste.

Tori is in het judo, in weerwil van de bedoelingen van de stichter en het Nage no Kata, een agressief baasje geworden. Iemand die net als in de economie alleen maar op de winst uit is. In die zin is het moderne Japans wel to the point in het gebruik van toreru. Maar het is voor het judo de vraag of we er nog uitkomen met de juiste rolverdeling van tori en uke. Het is vooral een mentale omslag. Wat willen we? Willen we vrede en harmonie? Of willen we winnen? Als het dat laatste is, wordt het judo ‘verkracht’ – letterlijk: kracht gemaakt. Judo moet niet soft worden, er mag best gezweet worden in de strijd om de harmonie. Maar als tori zich niet wil afstemmen op zijn uke, dan wordt uke gewoon gesloopt. En dat is volgens de stichter een doodzonde.

Het wordt tijd dat tori zijn plaats weer gaat kennen. Niet het hele judo laten draaien om tori’s ego, die zonder erbarmen de winst wil pakken. Stop de torificatie van het judo! Maak uke en tori weer partners van elkaar!