Mitesco: Jita Kyoei (2) Het kanji 'ei' (栄)

Jita kyoei - letterlijk betekent het: "jij en ik schitteren samen", "gezamenlijke rijkdom voor u en anderen" Maar wat betekent het in de praktijk?

Vandaag deel 2: Het kanji 'ei' (栄) en de betekenis

Ji-ta kyo-ei bevat als laatste het woord 'ei' (栄). Het betekent zoveel als 'geluk, welvaart, voorspoed, rijkdom.' Maar dat moeten we wel verstaan zoals Kano het zelf verstond:

Het teken voor 'ei' wordt gebruikt in een woord als 'luxe' (eiga), in de betekenis van materiele voorspoed. Maar in het woord 'eer' (eijoku) betekent het roem, als geestelijk welzijn. Ik versta onder 'ei' een ideale toestand, waarin tegelijkertijd de grootste materiële tevredenheid bestaat, en ook, door het bereiken van het hoogste niveau van wijsheid en deugd, de hoogste geestelijke tevredenheid ontstaat. (Jigoro Kano, 1923.)

Alles bij elkaar is dit geluk de vervolmaking van het zelf. Maar daarbij moeten we niet denken aan de verlichting zoals die bijvoorbeeld door het zen-boeddhisme wordt geleerd. judo is een andere soort gevechtskunst als veel andere oosterse systemen. Bij Kano is volmaaktheid altijd een morele volmaaktheid, waarbij de mens tot een hoger niveau van beschaving wordt gebracht. Ten diepste is beschaving nooit gericht op het individu, want de mens is altijd een sociaal wezen volgens Kano. Vanuit zijn eigen opvoeding (zijn moeder) wist Kano hoe belangrijk het was om altruïstisch te denken, vanuit medemenselijkheid en liefde. Op het niveau van principes en de samenleving betekent dit: ook je eigen ik kunnen loslaten omwille van het geluk van mensen samen. Dat is de basis van de wederzijdsheid in het begrip jita kyo-ei.

Over het algemeen hebben menselijke handelingen een doel. Vaak doen we dingen onbewust, maar in de regel hebben we ook een intentie. Daarbij gaat het er uiteindelijk om: handelen we omwille van ons eigen nut, of voor het nut van de wereld? (Kano, 1917)

Het individu moet er met alles wat er in hem is, naar streven om de volmaaktheid te bereiken in een ideale samenleving:

Oppervlakkige mensen denken dat men zich niet voor de medemens of de staat kan inzetten, omdat je eerst je eigen geluk moet verwezenlijken. Misschien denken ze, dat men andere landen schade mag toebrengen, als men zich voor het eigen land inzet. Maar in werkelijkheid is het zo, dat de intentie om je eigen geluk te realiseren, een weg voor de mens en de staat moet worden. (...) Daarom wil men, bij de ontplooiing van het ik, andere mensen, de samenleving, de overheid en de mensen in andere landen niet tot hinder zijn. En terwijl men naar zelfontplooiing streeft, bezorgt men de ander zoveel mogelijk nut. Dat is de weg die het menselijk leven moet gaan. (Kano, 1931)

Daarom ook de beheersing als zo'n belangrijk element. De mens moet loskomen van oppervlakkige en minderwaardige verlangens, om diepere en hoogwaardiger verlangens op te wekken. De mens is geen slaaf van zijn behoeften, maar een vrij mens die zichzelf in de hand kan houden omwille van hogere doelen.

Moraal is kort gezegd de weg, waarop we harmonie vinden tussen de behoeften van andere mensen, de samenleving, de overheid en de mensheid. Daarom is zedelijke opvoeding een morele opleiding, de inzet om van onaangepast naar volledig aangepast gedrag te geraken. (Kano 1924)

De kern van Jigoro Kano's leer over jita kyoei kan worden samengevat met één woord: onzelfzuchtigheid. Dat had Kano gewoon thuis geleerd van zijn moeder, maar ook in de leer van de Samurai. Dat waren mensen die "onzelfzuchtig handelden, met aandacht voor de grotere samenleving, waar tegenwoordig de ideeën van trouw en integriteit naar de achtergrond zijn gedrongen en mensen algemeen ik-gecentreerd zijn geworden." (Mind over Muscle, p.129)

onzelfzuchtigheid <-> egoïsme

Judo in de geest van Kano is dus: een sociaal systeem waarin de judoka niet egocentrisch mag zijn. Alleen vanuit die houding kan hij het algemeen welzijn dienen, rechtvaardig zijn, eerbied (rei) hebben voor de ander, beschaafd en sportief zijn. Daarom juist die elementen in het menu links. Jita Kyoei betekent dus ook: overwin jezelf ! Het idee van zelf-overwinning en zelf-opoffering ten bate van het algemeen welzijn, had Kano overigens ook uit Engeland gehaald, waar het al langer een sportief en maatschappelijk principe was.

Maar onzelfzuchtigheid is een morele instelling die door meerderen in onze tijd wordt gewaardeerd, tegen de stroom in. Wie denkt dat Kano overdrijft, of ouderwets is, hoeft alleen maar het onderstaande citaat te lezen. Dat is niet van de eerste de beste. En zeer actueel !

"Individualisering die doorslaat naar puur egoïsme doet afbreuk aan het algemeen belang. Als we het zicht verliezen op wat ons allen tezamen aangaat, ondermijnen wij onze samenleving. Een maatschappij die in zichzelf is gekeerd, sluit ook de ogen voor de wijdere wereld, ontloopt verantwoordelijkheid voor gerechtigheid en miskent de noodzaak tot solidariteit.

Spanningen en conflicten zullen zich altijd voordoen en kunnen dan ook niet worden ontkend. Maar in plaats van ze aan te wakkeren, moeten we zoeken naar wegen om ze te beheersen en op te lossen. Over en weer vraagt dat aandacht en begrip voor de angst en onvrede die bij andere maatschappelijke groeperingen kunnen leven. In wat een mens dierbaar is en heilig, ligt zijn grootste kwetsbaarheid. Voorkomen moet worden dat gekwetste gevoelens omslaan in wanhoop en agressie. Waar het op aan komt is dat grieven worden onderkend en ernstig genomen. (...)

Samenlevingsproblemen zijn niet op te lossen met simpele recepten voor een geïntegreerde maatschappij. In elk geval wordt een gemeenschappelijke inspanning gevraagd voor discipline in de omgang tussen mensen, het bijstellen van ongenuanceerde oordelen en het doorbreken van negativisme. Hoewel het niet altijd gemakkelijk is, kan weerstand toch overwonnen worden door toenadering te zoeken tot mensen uit andere tradities en overtuigingen. Dat vergt een instelling van luisteren en leren. Een dialoog wordt mogelijk als allen daadwerkelijk bereid zijn ook éigen zekerheden in de discussie te betrekken.

Sociale vaardigheden en medemenselijk gedrag kunnen door opvoeding en goede voorbeelden worden overgedragen. Wie van kinds af vertrouwen meekrijgt zal ook eerder wantrouwen kunnen overwinnen en gemakkelijker anderen respecteren en ontzien. In de dagelijkse omgang vormen het rekening houden met elkaar, het oog hebben voor wat een ander nodig heeft en het aandacht schenken aan mensen met problemen het cement van een leefbare gemeenschap. Door de betrokkenheid van allen kunnen wij kwetsbaarheid omzetten in kracht.

Aan gemeenschapszin bestaat vandaag meer dan ooit behoefte. Dat geldt ook voor de wereld om ons heen die zozeer roept om vrede en gerechtigheid.

“Gerechtigheid groeit waar vrede is, en wie vrede zaait, zal gerechtigheid oogsten.” Dit woord uit de Bijbel is vandaag niet minder actueel dan twee duizend jaar geleden. Toen werd de boodschap van vrede voor alle mensen op aarde verkondigd. Ook nu vraagt dat de inzet van een ieder. De weg daartoe is die van de naastenliefde."