Senpai 先輩

In veel judoclubs heb je - zeker bij de jeugdgroepen - vaak een wat oudere judoka die een soort assistent-trainer lijkt. Als deze judoka een beetje officieel wordt bejegend, noemen ze die dan sempai of ook wel gespeld als 先輩 senpai. Het eerste kanji is hetzelfde als dat in sensei (先生) en dat klopt wel, want in beide gevallen is het 'voorop gaan' een betekenis van 'meer ervaren, senior'. Ik zei er afgelopen woensdag ook al iets over.

Wat is zijn status vanuit de Japanse tradities?

Net wat we er zelf van maken. Senpai 先輩 betekent niets meer of minder dan: "een leerling die meer ervaring heeft dan degenen met minder ervaring." Maar belangrijk is, dat hij een medeleerling is. Geen leraar dus, of assistent-leraar. Het kanji voor pai (輩) is zoveel als 'collega, kameraad'. De senpai is degene die een kōhai 後輩 (junior) mag helpen. Wat wij zouden noemen een 'mentor'. Eigenlijk is dat bedoeld als een soort persoonlijke coaching. Iemand die nieuw is, wordt ingewijd door een oudere leerling. 

In de Japanse verhoudingen is het begrip van senior en junior uiteraard belangrijk. Japanse (en Aziatische) culturen worden gekenmerkt door hiërarchie en respect. Anciënniteit. Wie eerder binnenkomt, zit meer vooraan, de hoogste gegradueerde zit voorop in de dojo en we geven 'eer' (rei) aan een hogergeplaatste. In het judo zijn we dat steeds meer kwijt, zeker in het westen. Bij aikido is dat beter bewaard, daar zal de hoger-gegradueerde normaal beginnen met een techniek, waarna de lager gegradueerde (als hij geluk heeft) ook nog mag. In de Japanse samenleving mogen beginners bovendien de vuile klusjes opknappen voor de gevorderden, zelfs hun kleren wassen... Daarbij is de senpai niet per se degene die in absolute termen zo ervaren is. Als iemand vier  maanden langer traint, is hij al senpai in relatie tot degene die nieuw binnenkomt. Terwijl die van vier maanden weer kōhai is voor degene die een jaar traint. 

Vanuit Japan, maar ook in onze dojo, is de senpai dus waard wat hij waard is. Aan zijn taak of functie is niets af te lezen over zijn deskundigheid. Hij hoeft ook geen blauw judopak aan te trekken om de andere judoka te laten zien dat hij iets speciaals te doen heeft. (zoals nogal eens voorkomt en er op wijst dat de jongere naast zijn schoenen zori loopt...) Een verstandige sensei zal denk ik iemand die zichzelf niet kent en zich te groot gaat voelen, overigens eerder een trede terugzetten dan promoveren. Ego of dress to impress bestaat niet in de dojo.
Het idee van 'dojo-assistent' is dan ook erg betrekkelijk. Als er niemand is die meer ervaren is, vooruit, dan is zelfs een klungel in relatieve termen senpai voor de kōhai die nog ergere klungels zijn. Je zou iets mogen verwachten van de band die hij draagt, maar zelfs dat is geen absolute waarde. De sensei (先生) kan gewoon blij zijn als er iemand is die iets meer ervaring heeft, en bereid is waar nodig te helpen bij de instructie van jongere judoka. Maar hij blijft de leraar en de senpai mag zichzelf in alles nog leerling blijven voelen.

Wordt vervolgd volgende week...