De zin van formaliteiten en dojo-etiquette

Iedereen is schaamteloos zichzelf

Vanwege mijn werk kom ik nogal eens bij begrafenissen. Het valt me op dat er sommigen zijn die zich nog stemmig kleden: donkere en sobere kleding, en netjes en schoon. Ik kan dat waarderen. Waarom? Omdat ik houd van zwarte kleren? Nee. Omdat je naar een uitvaartdienst niet voor jezelf gaat, of om jezelf in het middelpunt te stellen, maar uit respect voor de nabestaanden en de overledene. Ik kan dan ook niet begrijpen dat er anderen zijn die in hun gewone alledaagse kloffie naar een uitvaart gaan. Of kleinkinderen die gewoon met een jeans en sneakers naast de kist staan. Hoe kun je dat nou doen? En dat er niemand is die ze daar op wijst...

Nu is het zo dat we tegenwoordig al snel denken dat 'informeel' gedrag juist is. Casual. Iedereen moet maar ontspannen zijn, doen wat ze zelf willen, niet snobistisch doen met andere kleren dan normaal. "Wees jezelf" ook in formele omstandigheden. "Nou ja", denk ik dan, "Dat is dus precies het punt!" We weten niet meer hoe het hoort! We denken dat het moet kunnen om bij formele plechtigheden informeel 'jezelf' te zijn en niet te denken aan de ánder, hoe die zich voelt, hoe die het zou mogen verwachten. Het gebrek aan formaliteit is een (wellicht onbewust) gebrek aan respect voor de medemens, de omstandigheden, en uiteindelijk: jezelf niet op het tweede plan willen zetten door rekening te houden...

Dojo etiquette

Vorige week schreef ik over de 'kunst van het partnerschap' tegenover de individualistische 'kunst van het alleen zijn' ofwel 'je eigen ik is je eigen kompas'.

Waarom hebben we in onze dojo een bepaalde etiquette en omgangsvorm? Is dat omdat we snobistisch Japan-freaks willen uithangen? Is dat omdat we slaven zijn van aloude tradities? Is dat omdat we ons moeten onderwerpen en het ons klein wil maken? 

Neen.

Élke vorm van etiquette is er omwille van de ander. Of dat nu kledingcodes zijn, of tafelmanieren, of hoe je je gedraagt... als je alleen thuis bent moet je maar doen wat je zelf wilt. Als je dan ongeschoren en ongewassen in t-shirt en korte broek met je handen wilt eten en daarna boerend en windend door het huis wilt lopen, heb je daar hooguit zelf last van. 

De normale gedragsregel is, dat je je aanpast aan het gezelschap waar je je in begeeft, en dat je in gezelschap van anderen nooit zomaar 'jezelf' kunt zijn tenzij anderen je dat toestaan. Als je naar openbare bijeenkomsten gaat waar je niet weet wat anderen van je verwachten, bedenk je wat er van je verwacht mag worden. Daar leef je je dan in in, en maakt een passende keuze. Het zou bij de normale opvoeding mogen horen - of is dat ouderwets gedacht?

Als een judoka dus naar de dojo gaat, is het buigen naar de mat en elkaar een teken dat je respect hebt voor de ander, vanuit je hart. Een basishouding dus die je ritueel uitdrukt.

Praktisch druk je die uit door te letten op de veiligheid van de ander. Dat je zorgt voor veilig vallen en dús een goed grijpbaar judogi draagt, is een eerste punt waarover geen discussie zou mogen bestaan. 

Maar ook de persoonlijke hygiëne is er niet omdat je zo nodig iets 'moet', maar omdat de ander vuil of geïnfecteerd kan worden als jij zo nodig 'jezelf' moet zijn. Een ongewassen judogi zit vol zweet en lichaamsbacteriën en wie dus zo onbeschoft is om zijn gi niet te wassen en stinkend de mat op komt, is iemand die niet weet en snapt hoe en waarom het anders moet. Eerlijk gezegd zie ik dat zelfs in onze eigen gewaardeerde dojo soms niet goed gaan. Er zijn in onze groep enkelen die al in de kleedkamer een enorme stank verspreiden. Daar train je (sorry) niet graag mee. Zweten is goed, maar oude zweetlucht is respectloos.

Hetzelfde geldt voor open wonden, lange nagels, of toiletbezoek zonder je handen te wassen. Of het buiten de mat blootsvoets lopen zonder zori , en dus vuile voeten. Ik schreef er al weer 3-4 jaar geleden over, ik blijf me verbazen. 

Een judoka kan wel denken 'wat maakt mij dat uit', terwijl zijn eerste gedachte zou moeten zijn 'wat zou dat een ander kunnen uitmaken'. Wel buigen en rei roepen maar je vervolgens gedragen alsof je thuis bent heeft niet veel inhoud hè...

Basis-houding

Voor een judoka zou het een basis-attitude mogen zijn, dat je in alles rekening houdt met de ander. Want dat is de inhoud van alle rituelen en uitdrukking van het basisprincipe van judo: jita kyoei. Alles is wederzijdsheid, partnerschap (de aikidoka zou zeggen: liefde). Als dit in de dojo een basishouding wordt, kan het aldus uitgroeien tot een levenshouding. Zoals judo ook bedoeld is. Een weg voor het alledaagse leven. Waar we dus bij een uitvaartdienst of officiële receptie dezelfde innerlijk houding hebben als bij onze trainingen. We weten hoe het hoort. Niet omdat alles in regeltjes vervat ligt om vervelend te doen, maar omdat het uitdrukking is van dé basisregel: we hebben bij alles wat we doen de ander voor ogen, niet ons eigen ik.

Ik citeer daarom nog maar een keer de Chinese Meester: 

己所不欲，勿施於人。"Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet." en: 子貢問曰：“有一言而可以終身行之者乎”？子曰：“其恕乎！己所不欲、勿施於人。"Zi Gong [een leerling) vroeg: "Is er één woord dat een mens door het leven kan begeleiden?" De Meester antwoordde: "Wat denk je van 'wederzijdsheid'! Leg nooit aan een ander op wat je zelf ook niet zou kiezen." Confucius Analecta XV. 24

Voor onze dojo-etiquette is dat de 'gulden regel'... 

En voor heel ons leven zou dat de basis van humanitaire opvoeding mogen zijn...

Als de Chinezen dat al meer dan 2500 jaar geleden zo doorgaven aan elkaar, zijn wij werkelijk tot barbarij vervallen als wij het dan overboord zouden zetten.

Daar wil judo - deels gebaseerd op neo-confucianistische deugdenleer - dan een andere weg in wijzen.

----------------------------------------------------------------------

Morgenavond stap ik op het vliegtuig naar het Land van de Rijzende zon om me enkele dagen onder te dompelen in de achterliggende cultuur van het judo. Stay tuned, ik verwacht deze week zo ongeveer dagelijkse updates op dit weblog... :)