Nage no kata (12) Op leven en dood?

“Ik ga door een periode van grote twijfel aan mezelf betreffende mijn judo. Ik heb deze periodes waarin ik me nogal onzeker voel en niet meer weet of wat ik denk eigenlijk correct is.”

Zegt sensei Mike Hanon op 9 maart 2009.

Ik kan het beamen. Mijn judo staat ook een punt waarop ik – herstellend van een aandoening die me levenslang beperkingen zal opleggen – goed moet bekijken hoe ik mijn judo weer vorm moet geven. Geen trainingspartner, geen groep, optimisme genoeg, maar wel de vraag: wat kan ik en wat niet? Kata ligt voor de hand, maar met wie? Mike schrijft persoonlijk met mij in deze periode en raadt me aan, zoals zovelen, om toch vooral te streven naar een shodan. Nu mag je voor shodan ook katame no kata doen tegenwoordig, dus wie weet. Maar wíl ik dat wel? Wil ik wel examen gaan doen met kata waarvan ik me afvraag of ik er wel achter sta?

Hanon schrijft in dezelfde post op het judoforum over zijn visie op ‘Kata seoi’, bij ons beter bekend als ippon seoi nage in Nage no Kata. Exact dezelfde punten die hij aanhaalt, besprak ik in onze eigen club toen ik voor mijn ziekte met mijn eigen sensei ippon seoi nage oefende. Zonder het stuk van Hanon gelezen te hebben overigens - ik las dat pas vandaag bij het studeren op katame no kata! Wat is de zin en betekenis van de manier waarop het tegenwoordig ‘moet’? Ik zie hem niet. Uke die exact zus en zo moet neerkomen? Hoepel toch op! Het moet levend zijn! Dat zegt Hanon dus ook – meer dan twee jaar geleden. Een zeer leerzame beschouwing die ik integraal vertaal:

“Kata, zoals het mij geleerd werd, was nooit een oefening om kata te demonstreren, maar een instrument om judo te leren en te beoefenen door middel van een kata. Ik werd erg beschermd in de eerste jaren dat ik mijn judo kata voor het eerst leerde. … Ik was niet opgeleid in de gekte waarbij kata slechts een nutteloze oefening was om een dangraad te behalen. Ik begon mijn kata te leren, lang voor mijn dangraad, en al mijn vrienden deden dat. Ik kon de randori no kata ongeveer toen ik 2e kyu was en ik was zeker geen uitzondering.

Ik was verbaasd wanneer ik andere steden of landen bezocht waar de kata houterig waren en duidelijk een oefening om nikserigheid te perfectioneren. Ik moet dat uitleggen. Laat ik Kata seoi als voorbeeld nemen. Mij was geleerd dat uke tori op de kruin van zijn hoofd slaat met een sterke, explosieve voorwaartse kracht. Tori moet tai sabaki doen en die kracht wegleiden van het hoofd naar beneden naar de tatami, met de vorm van kata seoi. Het was een echte aanval met een echte verdediging. Ik begon woorden te horen als ‘de lijn van de kata'... Snel leerde ik dat veel dojo meer bezig waren met deze lijnen dan de effectiviteit en het echte doel van kata leren. Ik zou met de normale jonge arrogante manieren van toen, gevraagd hebben hoe ik de kracht van een aanvallende uke neerwaarts moet leiden via deze exacte lijn. Ik werp uke niet, dat doet hij zelf. Voor mij hangt de vraag waar uke valt, helemaal af van hoe hard hij aanvalt en zijn grootte ten opzichte van de mijne? Hoe dichtbij kwam hij bij mij, hoe ver moest ik gaan om hem te grijpen, etc.
Vervolgens bekeek ik met grote interesse de acties van sommige beoefenaars die me veel beter leken dan ikzelf in kata. Perfecte aanvallen en perfecte landingen, tot op de centimeter exact volgens deze vreemde lijnen van het kata.
Ik begon mij kata te veranderen en ik deed mijn best om uke op die lijn te krijgen en het eindigde dat ik tegen mijn uke ging zeggen om rustig aan te doen, zodat ik het gewenste resultaat kon behalen. Snap je op wat een glad ijs ik me begaf? Ik was begonnen kata áf te leren en een waardeloze oefening in wiskunde en geometrie te doen. Symmetrie was het hoogste doel voor veel van deze dojo en mijn kata was zo levend dat mijn kata helemaal niet meer leek op die van hen. …

Als we het kata willen beoefenen omwille van de redenen waarom ik heb geleerd dat ze ontworpen zijn, moeten we de mentaliteit van het ´klonen´ veranderen. De randori no kata zijn instrumenten om te leren en onze gevechtstechnieken te perfectioneren, en zij geven ons die gouden kans binnen een raamwerk die in geen enkele andere vorm wordt aangeboden. Het geniale van het kata is dát.

Wat ik vandaag de dag op het judoforum zie, zelfs bij Kodansha, is voor mij niets meer dan een lege oefening waarbij elke aanval en verdediging zo wordt gemaakt, dat ze identiek zijn met een vastgesteld schema van regels en criteria, bedoeld om punten voor te geven op een scorekaartje, opdat een beoordeler een vergelijking kan maken tussen de een en de ander. Volgens mijn kennis tot op heden, is dat niet waar kata voor bedoeld zijn, of wel?

Om kata mooi te laten lijken, en om tori zijn uke te laten landen in een perfecte lijn op een perfecte manier, móet het op de een of andere manier betekenen dat uke een schijnaanval doet. Als uke aanvalt met kracht en een bedoeling, zal de reactie van tori een worp zijn die écht is, en die worp kan niet identiek herhaald worden aangezien geen enkele actie-reactie hetzelfde is. Iedere centimeter maakt een verschil, net als de snelheid van de aanval en verdediging. Als we besluiten dat uke móet landen op een bepaalde manier in deze graad en geen andere, dan moeten we een uke hebben die zijn stukje acteert zodat tori zijn worp mag doen en wat schieten we daarmee op? Hoe kunnen we dat gebruiken in randori? Welke les leren we ervan en hoe verhoudt zich dat tot onze randori? Wie kan daar nou een antwoord op geven? …

Elke kata die we leren heeft een onderhuids thema, een rode draad die er doorheen loopt. Als we een bepaalde kata gaan oefenen, leren we eerst de technische kant, en het is alleen na heel veel oefening en zelfonderzoek dat we beginnen te zien dat elke kata meer is dan een rijtje technieken. Er is altijd een onderliggend principe, een thema, een dynamiek die van belang is voor onze totale judo beoefening.

Degenen die het ju no kata beoefenen als 15 lichamelijke acties, missen het punt van dit kata. Het gaat om 15 oefeningen om je geest en emoties te beheersen/controleren. Het lichamelijke deel is ook een belangrijke les in Ju maar Ju zit voor 99% in de geest, zou mijn sensei zeggen!

Als tori in kata seoi werkelijk uke werpt, heeft hij het hele punt van de waza gemist! Uke werpt zichzelf en ‘alles’ wat tori doet, is zijn kont uit de vuurlinie steken, tai sabaki maken, en de kracht naar de bodem leiden en zo de vernietiging van uke controleren. Een pseudo-moord in een briljante actie. Als uke vijf centimeter meer naar links of rechts landt, is dat prima voor mij, wat ik nastreef is een niet-worp, maar een levende actie, het principe van actie-reactie

De moderne tomoe nage irriteert me. Mij was geleerd (en ik leerde) dat ik uke naar beneden moet drukken en bijna van de mat af, om een reactie van uke te krijgen. Hij duwt terug. Op precies dát moment dat uke terugduwt, geef ik mijn reactie en sta ik uke toe om over me heen te zeilen in tomoe nage. Als die correct wordt uitgevoerd, lijkt de opeenvolging van bewegingen spectaculair zonder onderbreking en valse acties. Als hij wordt uitgevoerd met als doel om te slagen of omwille van de punten op een scorekaart, wordt het zeker houterig en volgens mij zonder betekenis, of niet?

Nou zijn we er. Ofwel 99% van de kata in de wereld is naar de bliksem gegaan, of ik ben naar de bliksem. Een ding weet ik zeker: ik zal nooit kata onderrichten op de manier zoals het tegenwoordig wordt gedaan, no way, dat zou me stierlijk vervelen, en ook voor mijn leerlingen een nutteloze oefening zijn, stomvervelend. Ofschoon ik dus de uitvoeringsklonen respecteer, houd ik vast aan de manier waarop het mij is geleerd. …”

Misschien moet ik maar eens op reis gaan om Mike Hanon te ontmoeten. Om met hém kata te studeren omdat ik het precies zo aanvoel. Ik zie het in Nederland nog even niet. Niet alleen omdat ik niet kan trainen momenteel. Maar ook omdat ik het er eigenlijk niet mee eens ben zoals het gaat. Het laatste halfjaar, waarin ik de kans had om met een paar dangraadkandidaten te oefenen, heb ik nooit onder stoelen of banken gestoken dat ik zero interesse heb in de zogenaamde Kodokan-video regeltjes. Ik wil mooi, levend en zachtmoedig judo. In harmonie, maar wél écht alsjeblieft. Vriendelijk én explosief. Uke geeft zich totaal aan tori en omgekeerd. Dát is het kata van Hanon, pardon, Kodokan kata. Als ik namelijk wil dansen, kan ik ook naar een dansstudio, die zijn er overal. Als ik zou willen vechten, zou ik wel een vechtsport doen in plaats van judo.
Ik sta in dubio. Wat moet ik verder in het Nederlands judo? Ik ben een volstrekte zonderling, een alternatieveling. Er zijn een paar mensen die mijn blog met aandacht lezen. Maar daarmee sta ik nog niet op de mat. En een danexamen met mijn ideeën en opvattingen… ik denk niet dat ik daarmee erg veel kans van slagen heb. Gesteld dat ik het al wíl op deze manier.

Soms heb ik het vervelende gevoel, dat het judo wat ik zo mooi vind, spoedig helemaal niet meer bestaat. Mike Hanon leeft in een soort ballingschap ver van zijn vaderland. Zijn gezondheid is slechter dan de mijne. Hij wordt massief tegengewerkt in de judowereld. Zou het levend judo dan tóch ten dode zijn opgeschreven? Als het niet zo is, laat de paar judoka die het wél willen beleven dan opstaan en zich verenigen. Want nu is het op sterven na dood, platgewalst door het anti-judo van hard vechtjudo enerzijds, en levenloos spel aan de andere kant. Het is vijf voor twaalf. Voor het echte judo en voor mij.